Manastir Svetog proroka Ilije skiven među zelenim obroncima srpskih planina, Manastir Svetog proroka Ilije u Kacapunu izaziva zahvaljenost i poštovanje. Ova sveta kripta, podignuta u čast proroku Iliji, predstavlja jedinstveno mesto spajanja duhovnosti i prirodne lepote.
Manastir Kacapun, takođe poznat kao Manastir Svetog proroka Ilije, predstavlja svetilište Srpske pravoslavne crkve i pripada Vranjskoj eparhiji. Smješten je desetak kilometara jugozapadno od Vladicinog Hana, nedaleko od sela Kacapuna. Nalazi se na malom platou na početku Lepeničke rečne klisure.
Manastir Svetog proroka ilije – Istorija
- Prema usmenoj predaji i pričama starijih meštana, Crkva Svetog Ilije u Kacapunu je bila manastirska crkva, smatrana najstarijom i najuglednijom u ovom regionu. Lokalna priča tvrdi da ju je sagradio dinastija Nemanjić tokom 13. veka kao deo velikog manastirskog kompleksa sa konacima, trpezarijama, kulama i zvonaonicom. Međutim, arhitektura i položaj crkve ukazuju na skromniji stil karakterističan za početak 15. veka, što dovodi u pitanje ovo predanje.
- Pored manastirske crkve, postojao je i konak koji je nažalost s vremenom propao. Stari konak je bio dugačak oko 30 metara i sastojao se od prizemlja i sprata sa zvonicima. Ovaj zvonic je sada rekonstruisan. U manastiru nije bilo monaške zajednice gotovo 100 godina. Crkva je imala mala ulazna vrata, da bi svako ulazeći mogao da se pokloni svetinji, čime su se čak i osvajači poštivali. Prema predanju, Turci nisu rušili crkvu iz straha od Svetog Ilije kao proroka i svetitelja.
- Manastirska svojina iz 1889. godine svedoči o velikom siromaštvu manastira. Zauzima samo sedam hektara njive i 38 hektara šume.
Manastir Kapun – Arhitektura i unutrašnjost
Likovna dekoracija u manastiru datira iz početka 17. veka, kada su je obnovili lokalni seljaci i njihovi savetnici. Delimično čitljiv ktitorski natpis na zapadnom zidu iznad ulaznih vrata u crkvu potvrđuje ovu tvrdnju. Problem je sa tadašnjim posvećenjem manastirskog hrama jer na fasadi, gde se obično prikazuje svetac kojem je hram posvećen, nalazi se scena Vaskrsenja Hristovog, što nije u skladu sa hramovnom slavom. Prema zabeleženom predanju, manastir je obnovljen oko 1828. godine i tada je posvećen Svetom Iliji. Manastir je prepravljen iz mirske crkve u manastir negde između tog vremena. Zapisi koje je zabeležio P. Pajkić govore da je Sveti Ilija relativno brzo postao manastir nakon obnove. Tako se u „Opštem mineju“, štampanom 1818. godine u Rusiji, nalaze dva zapisa o prilozima koji glase: Selo Sukasarak da se zna priloži Rista vola u manastir Sv. Ilija i Mesec anuhario dana 23. 1838. priloži Rista Stoianov sto oka.
Manastirska crkva je jednobrodna građevina koja se sastoji od oltarskog prostora, naosa i priprate. Građena je od grubo tesanih kamenih blokova zalivenih blatom i spolja okrečena u belo. Krovni venac je takođe napravljen od profilisanih kamenih blokova. Crkva ima rebrastu svodnu konstrukciju ojačanu drvenim gredama. U naosu i oltaru se vidi po dve grede, a u priprati tri. Ikonostrast crkve sadrži 21 ikonu.
Unutrašnjost crkve, svi zidovi i svodovi su bili ukrašeni freskama. Freske su delimično oštećene, posebno u donjim zonama, ali njihov raspored se može prepoznati u celini. Prema rasporedu, ikonografskim karakteristikama i likovnim kvalitetima, slikarstvo ne prelazi okvire srpske slikarske tradicije iz prvih decenija 17. veka, delo neukih i polupismenih zografa.
U prvoj zoni je sačuvana samo scena Čudo Svetog Dimitrija u Solunu, smeštena na severnom zidu blizu ulaznog portala. Svetitelj je prikazan kako jaše na igrivom konju i kopljem pogađa neprijateljske vojnike. Oni padaju ispod kopita konja, pokušavajući izbeći smrt. Na severnom zidu priprate, freske su sačuvane u tri zone: prva sadrži stojeće figure i medaljone, druga prikazuje gornje polutke figura i delove dve manje scene, a treća Hristova čuda. U prvoj zoni su sačuvani samo prikazi Svetog Save i Svetog Simeona Nemanje, dok su sve ostale figure uništene. Na istočnom zidu priprate, freske su jako oštećene, sve figure i kompozicije u prvoj i drugoj zoni su prekrečene. Iznad portala u priprati prikazan je zaštitnik crkve – Sveti Ilija. Na južnom zidu priprate u prvoj zoni se nastavlja prikaz ognjene reke koja zauzima veliki deo zidne površine. Na njoj je prikazano desetine ljudi kako pokušavaju da izbegnu talase i smrt u vodi.
Svoda priprate je podeljen u tri pravougaona polja na kojima su prikazi Bogorodice Orante, Hrista Emanuelija i Hrista anđela Velikog saveta. S obe strane centralnih panela na severnom i južnom zidu nalazi se po osam velikih proroka. Na zapadnom zidu naosa, u prvoj zoni su prikazi arhanđela Mihaila, cara Konstantina i carice Jelene, u drugoj Uspenje Bogorodice, a u trećoj Vaznesenje Hristovo.
Manastir Svetoga Proroka Ilije- Današnje vreme
Manastir je otvoren za posetioce svakog dana. Nalazi se u neposrednoj blizini Vranja i Vladicinog Hana, tačnije na starom putu Vranje-Vladicin Han, kod sela Stubal, gde se nalazi putokaz koji upućuje na manastir. Od tog raskršća, put je dug oko 6,5 km i asfaltiran, vodeći direktno do manastira. U manastiru danas živi samo jedan monah – otac Serafim. Manastir se nalazi na 700 metara nadmorske visine i okružen je prirodnim i duhovnim bogatstvom. Pored njega protiče potok nazvan Toplica. Nekada je duž reke Toplice bilo 20 vodenica. Voda je čista, što potvrđuje prisustvo rakova i rečnog sveta. Konak je trenutno u fazi izgradnje.
